Ein rundstokk som er kløyvd etter margen - margkløyvd - skal øksast til ein laftestokk. Reiskap? Økser som høver til jobben. Først teikne opp kvar ein skal hogge med kritsnor. Så feste stokkane med holdhake. Fram med storøksa, hogge inn hakk til linja, klamphogge. Så skante – hogge bjelken flat langs linja. Enkelt forklart.
– Er det nokon som vil prøve seg først, spør museumshandverkar Knut Arve Helle.
Ei handfull unge karar i arbeidsklede frå tømrar vg2 ved Førde vidaregåande skule nøler litt, før to elevar tek eit steg fram. Dei får ein demonstrasjon og terping om tryggleik med øks, og så er det berre å setje i gong. Litt forsiktig til å byrje med. Etter beskjed frå Helle om å bruke meir krefter, byrjar flisene å fyke.
Kjende seg bøs
– Eg har ikkje høyrt om det før, klamphogging og skanting, men eg tykte eg fekk det til. Det var kjekt, det er fett å bruke øks, det brukar vi ikkje så ofte. Du føler deg litt bøs, smiler Christer Dyngen.
Besøket frå skulen er eit nytt initiativ frå Sunnfjord Museum. Det handlar om å gjere framtidas handverkarar kjende med den antikvariske retninga i tømrarfaget.
– Tanken bak er at elevane skal få ei forståing av yrket vi utøver her på museet, og bli kjende med oss som faginstans. Vi ønskjer at dei skal vite om at med fagbrev, er dette ein retning dei kan gå vidare, seier Helle.
Behovet for påfyll av handverkarar som kan jobbe med antikvariske bygg er stort. Både innanfor musea, men også hjå verksemder som spesialiserer seg på slikt.
– Eg vil tru at dei som har jobba som fagmenn i nokre år, i den nymotens industrien, kanskje vil klø i fingrane etter å jobbe med treverk. Dette er ei heilt anna verd å jobbe i. No kjenner dei til den måten å arbeide på, seier Helle.
Praktisk arbeid
Her fekk dei verkeleg prøve seg på praktisk arbeid. Teste verktøy dei ikkje har erfaring med, teknikkar som følgjer med og ikkje minst ei djupare forståing for trevirke. Både grovhogging med ulike typar økser, frå store biler til småøkser. Eller finarbeid, å hogge og spikke trepluggar ut av ein stubbe.
I verkstaden fekk dei også teste fleire ulike høvlar. Okshøvel som ein må vere to for å dra, grovhøvel, langhøvel, profilhøvel. Dei fekk prøve ulike grindsager og større sager ein kan jobbe to om gongen med.
– Her på museet lagar vi også mykje av verktøyet sjølv. Fleire av høvlane og grindsag har vi laga sjølv. Det er også ein del av yrket, seier Helle.
Skulen er takksam
Kontaktlærar Odd Jarle Hove er takksam for initiativet, og trur elevane får nye, viktige erfaringar denne dagen. At dei har fått prøve seg på ting dei vil ha nytte av seinare, også om dei ikkje går i den retninga.
– Det ligg i læreplanen på vg2 tømrar at dei skal ha litt kjennskap til tradisjonell byggeskikk og reiskap, så dette passa veldig bra innanfor undervisinga. No har dei fått eit innblikk og kjennskap til at fagfeltet finst. Utan denne dagen, trur eg ikkje dei hadde visst om det, så det er eit viktig steg seier Hove.
– Vi har laga pluggar og hogd fram bjelkar. Det har eg ikkje vore borti før, ikkje å bruke øks slik. Eg tykte det var kjekt, tøft å sjå korleis det var før i tida. Eg får jo lyst til å prøve meir, men tenkjer vel ikkje no å gå vidare med tømrarfaget, seier elev Elias Ålen.
Etter to heile dagar, der to klassar har fått prøve seg, er Knut Arve Helle klar på at dette har vore ei positiv erfaring for museet.
– Det gjekk veldig bra. Begge klassane var ivrige og lærenæme. Eg trur vi var heldige med dei, mange ønskte å prøve, dei var ikkje redde. Dette var «jihaa og bånn spikar» og ingen problem å få dei til å jobbe. Eg såg heilt klart framtidige emne her, seier han.
